Nowe świadczenie wspierające i obawy środowiska niepełnosprawnych
Projekt nowej Ustawy o Świadczeniu wspierającym z jednej strony rozbudził nadzieje, z drugiej zrodził mnóstwo obaw pośród niepełnosprawnych i ich opiekunów. Pojawiły się liczne wątpliwości, czy świadczenie wspierające faktycznie będzie stawiało w centrum oddziaływań osobę z niepełnosprawnością, a jego dostępność będzie podparta obiektywnymi kryteriami. Każda nowość wzbudza lęk. Podobnie i w tym przypadku, opiekunowie osób niepełnosprawnych drżą o swój los i los ich dzieci.
Czy nowe świadczenie wspierające będzie rozwiązaniem korzystnym dla wszystkich niepełnosprawnych? Czy kryteria jego przyznawania będą oparte na obiektywnych podstawach? Kto i kiedy otrzyma nowe świadczenie niepełnosprawnych oraz w jakiej sytuacji znajdą się opiekunowie pobierający dotychczas świadczenie pielęgnacyjne? To podstawowe pytania, które pojawiają się w związku z nowym systemem wsparcia osób niepełnosprawnych.
Którzy niepełnosprawni otrzymają świadczenie wspierające?
Jak zapewnia Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej o świadczenie wspierające będą mogły wystąpić wszystkie osoby z niepełnosprawnością, które zawnioskują wcześniej o orzeczenie poziomu potrzeby wsparcia. Jeśli uzyskają odpowiednią ilość punktów, czyli między 70 a 100 zyskają prawo do pobierania świadczenie wspierającego w odpowiedniej wysokości.
Na czym będzie polegało ustalenie stopnia koniecznego wsparcia osoby niepełnosprawnej?
Tu rodzi się obawa, iż Wojewódzkie Zespoły Orzekające będą w swoich ocenach bardzo surowo podchodzić do osoby niepełnosprawnej. Już słychać głosy środowiska, że komisje będą „uzdrawiać”. Niepełnosprawni zaś pozostaną dalej bez wsparcia finansowego dedykowanego im na opiekę.
Jak tłumaczy i podkreśla minister Paweł Wdówik, ocena Wojewódzkich Zespołów Orzekających ds. Osób Niepełnosprawnych będzie podejmowana z zachowaniem obiektywnych kryteriów. Do oceny skali potrzeb i zakresu czynności, które osoba niepełnosprawna może sama wykonać, będzie używana międzynarodowa standaryzowana skala ICF. Ponadto to osoba niepełnosprawna, która zawnioskuje to określenie poziomu potrzeby wsparcia, będzie badana w miejscu jej zamieszkania, ewentualnie na jej wniosek w miejscu wskazanym przez zespół oceniający. Badanie w naturalnym środowisku będzie dawało bardziej miarodajne wskazania co do decyzji ostatecznej komisji.
Ministerstwo Rodziny zapewnia także, że orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności nie będą podczas ustalania stopnia koniecznego wsparcia weryfikowane ani zmieniane. Orzeczenia pozostaną ważne do czasu, na który zostały wydane.
Zabiegi te powinny skutecznie uspokoić środowisko osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawni bowiem zachowają nabyte prawa. Dzięki zaś orzeczeniu o poziomie potrzeby wsparcia, jeżeli uzyskają odpowiednią ilość punktów, będą mogli zyskać dodatkowe środki.
Czy nowe świadczenie wspierające będzie rozwiązaniem korzystnym dla wszystkich niepełnosprawnych?
Ustalenie poziomu potrzeby wsparcia nie będzie obowiązkowe. Osoby z niepełnosprawnością same będą decydować czy chcą posiadać takie orzeczenie i jednocześnie, czy chcą otrzymać nowe świadczenie wspierające. Bardzo ważną kwestią jest to, że o ustalenie przez Wojewódzki Zespół Orzekający zakresu koniecznego wsparcia będzie mógł wystąpić każdy niezależnie od posiadanego stopnia niepełnosprawności.
Trzeba wziąć pod uwagę to, że oceniający będą skupiać się na zakresie funkcjonalnym osoby nie zaś na jej stanie zdrowotnym i stopniu niepełnosprawności. Zespół będzie oceniał, co osoba niepełnosprawna potrafi zrobić sama, w czym wymaga pomocy osoby drugiej lub technologii wspomagających. Zakłada się, że będą istniały takie przypadki, gdzie osoba będzie posiadała stopień lekki, natomiast uzyska decyzję o I lub II poziomie potrzeby wsparcia. I odwrotnie osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności, może okazać się, że jest w pełni samodzielna i przy odpowiednim zaopatrzeniu np. ortopedycznym, nie potrzebuje wsparcia opiekuna.
To innowacyjne podejście do niepełnosprawności. Stawia ono w centrum osobę i jej możliwości. System okresowego przyznawania orzeczenia o potrzebie poziomu wsparcia ma za zadanie podejmowanie decyzji na kryteriach obiektywnych. Uwzględniały będą one także rokowania, czyli możliwość pogorszenia stanu funkcjonalnego, ale także możliwość uzyskania większej sprawności i poszerzenia zakresu wykonywanych samodzielnie czynności.
Nie można więc stwierdzić jednoznacznie, że orzecznictwo w zakresie określenia poziomu potrzeby wsparcia będzie korzystne dla wszystkich osób z niepełnosprawnością. Ważna, w tym przypadku jest możliwość pozostania w starym systemie i zachowania praw nabytych wcześniej. To powinno uspokoić zarówno osoby z niepełnosprawnością, jak i ich opiekunów.
Kto i kiedy otrzyma nowe świadczenie wspierające niepełnosprawnych?
Projekt ustawy przewiduje, że nowe świadczenie wspierające otrzymają bezpośrednio osoby z niepełnosprawnością nie zaś ich opiekunowie. Świadczenie dedykowane będzie zarówno osobom dorosłym, jak i dzieciom. Będzie wprowadzane stopniowo w 3 etapach. Świadczenie wspierające ma na celu pomoc w pokryciu kosztów związanych ze szczególnymi potrzebami życia osób z najpoważniejszymi trudnościami w samodzielnym funkcjonowaniu.
Orzeczenie poziomu potrzeby wsparcia a świadczenie wspierające
Aby móc wnioskować o świadczenie wspierające osoba niesamodzielna, wymagająca pomocy innych, będzie musiała wcześniej poddać się badaniu przez specjalistów do spraw niepełnosprawności przy Wojewódzkim Zespole Orzekającym. Jeśli podczas tego badania zostanie wydana decyzja o zaliczeniu konkretnej osoby do I, II lub III poziomu potrzeby wsparcia, będzie mogła ona ubiegać się w dalszej kolejności o świadczenie wspierające.
Orzeczenie to w przypadku dzieci od 3 roku życia i osób dorosłych będzie mogło być wydane maksymalnie na 7 lat. W przypadku dzieci od 0 do 3 lat maksymalnie na 3 lata.
I etap wprowadzenia świadczenia wspierającego od roku 2024
W pierwszym etapie świadczenie wspierające otrzymają osoby najciężej niepełnosprawne i wymagające wzmożonej opieki. Od 1 stycznia 2024 roku świadczenie wspierające będą pobierać osoby, wobec których orzeczono I poziom potrzeby wsparcia. Niepełnosprawni ci wskutek swoich ograniczeń funkcjonalnych, w badaniu przez specjalistów, uzyskali 90 do 100 punktów w skali ICF.
II etap wprowadzenia świadczenia wspierającego od roku 2025
W drugim etapie dostęp do świadczenia wspierającego uzyskają osoby wymagające pomocy z II poziomu potrzeby wsparcia. Od 1 stycznia 2025 roku będą mogły pobierać świadczenie wspierające, jeśli uzyskały w badaniu w Wojewódzkiego Zespołu od 80 do 90 punktów w skali ICF.
III etap wprowadzenia świadczenia wspierającego od roku 2026
3 etap wprowadzania świadczenia wspierającego rozpocznie się 1 stycznia 2026 roku. Osoby z III poziomu potrzeby wsparcia, czyli te które uzyskały w skali ICF 70 do 80 punktów będą mogły wnioskować o przyznanie im świadczenia wspierającego.
W jakiej wysokości środki otrzymają osoby z niepełnosprawnością w ramach świadczenia wspierającego?
Wysokość świadczenia wspierającego dla osób niesamodzielnych będzie ściśle powiązana z jednej strony z ustalonym poziomym potrzeby wsparcia, z drugiej z aktualną na dany rok wysokością renty socjalnej.
Kwota którą będą mogły uzyskać osoby z:
- I poziomu potrzeby wsparcia będzie wynosić 200% renty socjalnej,
- II poziomu potrzeby wsparcia będzie wynosić 100% renty socjalnej,
- III poziomu potrzeby wsparcia będzie wynosić 50% renty socjalnej.
Dla uspokojenia obaw osób niepełnosprawnych i ich opiekunów Ministerstwo Rodziny zapowiedziało, że świadczenie wspierające i jego wysokość nie będą uzależnione to kryterium dochodowego oraz nie będzie ono opodatkowane. Obejmie je coroczna waloryzacja. Ponadto będzie zwolnione z egzekucji komorniczej.
Co dalej ze świadczeniem pielęgnacyjnym i opiekunami osób z niepełnosprawnością?
Bardzo istotne wątpliwości opiekunów pobierających świadczenie pielęgnacyjne budzi wdrożenie ustawy o świadczeniu wspierającym. Opiekunowie obawiają się, że zostaną pozbawieni wsparcia i pozostawieni sami sobie. Pełnomocnik ds. Osób Niepełnosprawnych Paweł Wdówik zapowiedział, że opiekunowie pobierający świadczenie pielęgnacyjne zostaną otoczeni pakietem ochronnym i pomocą w powrocie na rynek pracy. Uzyskają oni też zabezpieczenie socjalne odpowiednio do wieku i sytuacji opiekuna.
Przewiduje się 2 warianty.
- Osoba z niepełnosprawnością wchodzi do nowego systemu i pobiera świadczenie wspierające. W tej sytuacji prawo do świadczenia pielęgnacyjnego opiekuna zostaje zawieszone.
- Osoba z niepełnosprawnością pozostaje w starym systemie, w którym jej opiekun nadal pobiera świadczenie pielęgnacyjne.
Jeżeli osoba z niepełnosprawnością będzie pobierała świadczenie wspierające, a jej dotychczasowy opiekun pobierający świadczenie pielęgnacyjne nadal będzie się nią zajmował, będą za niego odprowadzany składki emerytalno-rentowe i składka zdrowotna. Sytuacja taka będzie trwała do czasu uzyskania przez opiekuna odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego.
Opiekunowie, którzy będą nadal pobierali świadczenie pielęgnacyjne, uwolnieni zostaną z pułapki związanej z zarobkowaniem. Ustawa przewiduje, że opiekun będzie miał możliwość uzyskania limitowanych dochodów z tytułu zatrudnienia. Dochody te nie będą mogły przekroczyć 6-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Kto będzie odpowiedzialny za realizację świadczenia wspierającego i gdzie złożyć wniosek?
Wnioski o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia będzie można składać w ZUS lub w Powiatowych Zespołach ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Instytucje te będą zobowiązane do przekazania w odpowiednich terminach wniosków do Wojewódzkich Zespołów Orzekających.
Osoba, z niepełnosprawnością, której zostanie ustalony odpowiedni poziom potrzeby wsparcia będzie następnie mogła wystąpić do ZUS o przyznanie świadczenia wspierającego. Wnioski będą przyjmowane tylko drogą elektroniczną. Wszelka korespondencja ze strony ZUS oraz wnioskodawcy będzie realizowana także drogą online.
Podsumowanie
Śledząc projekt ustawy o świadczeniu wspierającym, można wysnuć wniosek, że opracowywany system pomocy najsłabszym będzie korzystniejszy dla osób z niepełnosprawnością, gdyż będzie się wspierał na obiektywnych kryteriach. Zespoły orzekające nie będą mogły dowolnie interpretować stanu zdrowia i faktycznych potrzeb danego człowieka.
Pomoc będzie kierowana bezpośrednio do osoby niepełnosprawnej podobnie jak „500 plus dla niepełnosprawnych„. To oznacza podmiotowe jej traktowanie. Kryteria oceny nie będą uzależnione od jednostki chorobowej i orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, a będą opierały się o faktyczne potrzeby i problemy, z którymi osoba z dysfunkcją sobie nie radzi. Bardzo ważną kwestią jest odejście od dyskryminujących rozwiązań różnicującym pomoc osobom niesamodzielnym z uwagi na wiek, czy też kryterium dochodowe. Świadczenie wspierające będą mogły pobierać wszystkie osoby, które faktycznie potrzebują opieki i pomocy w codziennych czynnościach.
Odpowiednie zabezpieczenie dotychczasowych opiekunów także powinno uspokoić nastroje. Pozostawienie możliwości pobierania świadczenia pielęgnacyjnego lub decyzja o przejściu na nowy system daje zarówno osobom niepełnosprawnym, jak i opiekunom wybór. Mogą oni wybrać rozwiązania korzystniejsze dla siebie, bez obaw, że utracą dotychczasowe prawa.
